Mestres vítimas do franquismo

A derradeira lección do mestre, Castelao

Os mestres da II República, tiveran ou non unha militancia política, foron os funcionarios máis reprimidos polos franquistas na Guerra Civil e na Ditadura. Entre eles atópase o mestre que dá nome ao noso Colexio: Aurelio Marcelino Rey García. Podédolo consultar no blog Memoria de Cuntis. 

Coa chegada da República houbo unha verdadeira revolución no Ensino. Os partidos e sindicatos de esquerda fixeron unha aposta decidida polo impulso do ensino público, considerado unha ferramenta imprescindible na transformación dunha sociedade inculta e ancorada no pasado. Desenvolvéronse programas rigorosos e progresistas de formación dos mestres, que fixeron deles unha das xeracións mellor preparadas de docentes. A escola republicana foi diversa, pero unida polo antifascismo. E os mestres pagárono moi caro.

Na Guerra Civil e na Ditadura depurouse a uns 60.000 mestres (La Depuración del Magisterio Nacional, Morente Varelo), expulsados ou sancionados. A sanción menos grave é que estiveran 18 meses sen cobrar. Na Universidade tamén houbo expulsados, sendo substituídos nos seus postos por afectos ao franquismo. Moitos outros foron fusilados, como o reflicten maxistralmente Castelao e o conto de Manuel Rivas e posterior filme A lingua das bolboretas.

Os ensinantes eran considerados responsables de terlle transmitido aos mozos as ideas republicanas e progresistas. Ademais, os fascistas pensaban que se non se acababa cos mestres republicanos, corría perigo a imposición da política nacional-católica. Había que aplicar un castigo exemplar a todos os intelectuais en xeral, que lles quitara as ganas de repetir a experiencia democrática. E conseguírono. O medo, o terror e a miseria, tamén moral, instaláronse nas escolas.

Durante a Guerra Civil, na zona controlada polos rebeldes franquistas, creáronse comisións provinciais, formadas por o director do instituto, un representante da asociación de pais (‘persona de probada moralidad católica’), un inspector e dous vogais de ‘solvencia moral y técnica’. Pedíaselles aos mestres que detallaran o que facían antes e despois do 18 de xullo, as súas simpatías políticas, a súa vida diaria e privada, e que delataran aos seus compañeiros. A súa defensa debía ir acompañada dos informes do alcalde, o cura e a guardia civil.

Algunhas das acusacións que aparecen nos expedientes provocan a risa: ‘Houbo denuncias privadas, de veciños, nas que se acusaba ao mestre de tocar o piano nun baile público, por exemplo’ (Morente). Tamén constan numerosas denuncias motivadas pola intención de colocar nas escolas a un familiar ou achegado. Nunha aldea de Lugo, o alcalde desfíxose do mestre, que non militaba na esquerda, porque no seu lugar quedaría mellor unha señorita católica, de familia decente, como Deus manda. O alcalde concluía o seu informe: ‘El hecho de que esta señora sea mi hija no es el motivo de la destitución del maestro’. Foi tal o alcance da represión que na Ditadura moitos curas e militares fixéronse cargo da educación (mala).

Pero o principal motivo de acusación era de índole relixiosa. Os mestres, moitos deles católicos, cumpriron as leis laicas da República e retiraron os crucifixos das aulas. Este foi o delito que condenou a moitos deles. Chegou a longa noite de medo e silencio, a loita diaria por sobrevivir ao terror.

Hilda Farfante, mestra, berrou na colocación dunha placa que recorda aos fusilados no cemiterio de Cangas de Narcea (Asturias) no 2001: “por ellos, por su injusta y terrible muerte, por su miedo, por su dolor, por su juventud truncada. Y por nosotros, los que nos quedamos sin ellos a merced de sus asesinos […] Y por las viudas que vivieron y murieron con la boca apretada para que no se les escapara este mismo grito nuestro”. Pois iso.

Información tirada de: http://www.elpais.com/articulo/educacion/Represion/maestros/Guerra/Civil/elpedupor/20030127elpepiedu_1/Tes

Dúas viñetas de Eneko para explicar o que realmente pasa

O Guernika de Picasso en 3D

Xogando á guerra

Esta fotografía de Agustí Centelles, un dos grandes reporteiros gráficos da Guerra Civil no bando republicano, pareceume sempre unha das que mellor expresa o que é a Guerra. E non só a Guerra Civil, senón calquera. Os nenos sempre imitan aos maiores e se o que ven é morte e violencia eles reprodúcenas nos seus xogos aparentemente inocentes, mesmo nos chapuceiros uniformes e no xefe de pelotón, tan digno el. Por que os xefes nos parecen tan decentes mentres os seus subordinados fan o traballo sucio?

E non xogan ás batallas, senón aos fusilamentos, nunha extraordinaria imitación dos ‘Fusilamientos del 3 de mayo’ de Goya, que o autor soubo maxistralmente captar: a barbarie sen cara, de costas; os fusilados de fronte. Unha metáfora da cruel realidade que se vivía neses momentos en España. Noutro bando, no dos rebeldes, os nenos xogaban ao mesmo como anotou o xeneral Mola (perdón, Mula), nos seus diarios en agosto de 1936: “Me ha chocado el juego que se llevaban unos chiquillos. Dos de ellos iban con escopetas de juguete. Los demás cogían a otro prisionero y lo conducían ante los armados. Éstos le gritaban al preso: ‘!Viva España¡, ¡viva España¡’ y como el preso no contestara (el juego era no contestar), los de las escopetas apuntaban y el pelotón imitaba el fusilamiento”. Semella case unha descrición detallada da foto, aínda que os berros fosen outros.

Nenos con armas de plástico en Nayac, Iraq

Hoxe, os nenos (non as nenas), seguen a xogar á guerra en Somalia, Palestina ou Iraq, mentres os maiores alimentan esta perversa diversión coa súa incapacidade para vivir sen matarse. Mesmo recorren aos nenos para que alimenten a maquinaria bélica, como ocorre hoxe en moitas contendas, pero tamén en 1938 coa chamada ‘Quinta do biberón’ durante a Batalla do Ebro no bando republicano. Nenos de 17 anos levados a morrer e a matar na fronte. Cando deixarà de estar de moda fusilar?

Nesta foto no Madrid asediado do 36, as nenas xogan tamén a súa guerra. A pesar de que houbo moitas milicianas no bando republicano para estas nenas xogar a ser mulleres durante o conflito supuña disfrazarse de enfermeiras. Os roles de xénero manifestados con nitidez. Os machos matan, as mulleres curan. Pena que hoxe se mida a consecución da igualdade cuantificando o número de mulleres no exército. Nenas e nenas, vítimas sempre (na Guerra Civil morreron uns 400.000 nenos e nenas), pero tamén aprendices do vil oficio de matar.

Estado de bienestar

Una historia popular del Imperio Americano. Una adaptación gráfica. De Howard Zinn; Mike Konopacki e Paul Buhle

Non tiven aínda a posibilidade de ler La otra historia de los Estados Unidos, o libro do historiador Howard Zinn adaptado neste cómic, pero a lectura desta magnífica síntese faime devecer por facelo canto antes. Máis alá da calidade estética desta banda deseñada o que realmente a fai imprescindible é o que nos conta. Esta é a Historia que queremos ler, que queremos aprender e ensinar. E non só dos EE UU, senón de calquera lugar. Unha Historia onde vítimas e verdugos se amosan con claridade didáctica, unha Historia que explica o presente desde o pasado e nos fai comprender como puidemos chegar ata aquí. Un pasado cheo de violencia e explotación pero tamén de conquistas socias que manteñen viva a nosa esperanza nun futuro mellor.

Zinn, falecido o ano pasado, está catalogado como un intelectual de esquerdas en EE UU. E ser de esquerdas no país de Guantánamo, e outras fazañas bélicas, é case ser un perigoso revolucionario. A min antóllaseme que, sendo ou non de esquerdas, o que manifesta ca súa obra é unha inmensa sensatez, capacidade de análise e sensibilidade social. Para proba o título da súa autobiografía Nadie es neutral en un tren en marcha.

A banda deseñada estrutúrase en distintos episodios da historia contemporánea dos EE UU, que o propio Zinn relata nunha conferencia e que se nos presentan en viñetas que teñen o acerto de non aforrar datos e documentos gráficos e textuais asombrosamente elocuentes. Da Conquista do Oeste á Guerra de Afganistán, o autor explícanos o por que, e o verdadeiro carácter moral da política estadounidense centrada na violencia como ferramenta de dominio económico e social: a guerra permanente. Unha reflexión profunda, e á vez sinxela, sobre os verdadeiros heroes, as vítimas dun sistema profundamente inxusto.

Un libro imprescindible para todos aqueles que estamos fartos da historia académica, do politicamente correcto. Magnífico, revelador, cheo de humanidade, unha xoia ao alcance de tódolos públicos, que remata así:

"...y vivir como creemos que deben vivir los seres humanos, pese a todo lo malo que nos rodea, es una VICTORIA MARABILLOSA."

Khady Koita

Tiña sete anos cando a súa familia decidiu que chegara o momento: ‘Hoxe, nena, imos purificarte, para que poidas acceder á oración’, dixéronlle. Mutilárona, extirpáronlle o clítoris. Iso ocorreulle a Khady e outras moitas nenas en Senegal, en 1967.

Dúas décadas máis tarde a escena repetiuse en París. As tres primeiras fillas de Khady tamén sufriron a ablación. Non poder evitalo foi o peor momento da súa vida. Pero seguiu adiante, converténdose na presidenta da Rede Europea de Loita contra a mutilación xenital feminina.

Tiña 13 anos cando a casaron cun home que case non coñecía. Levouna a París onde tivo o seu primeiros fillo aos 17 anos. Seguiron outros catro no medio de malleiras e humillacións. Coa axuda doutras mulleres africanas conseguiu liberarse da escravitude na que vivía. Atopou un traballo e entendeu que a ablación e só unha maneira brutal que os homes teñen de controlar a sexualidade das mulleres, de mantelas baixo o seu control.

‘Todo o noso sufrimento é a causa do home, para o pracer do home. Eu non fun creada así’. A súa cuarta filla é unha moza con clítoris.

Un mundo desigual e violento

A principios de febreiro tres membros da Asociación Sinenomine (Mercedes, Lois e eu mesmo) fomos convidados polo CEFORE de Lalín a falar de Cine e Actualidade, dentro dun curso sobre Cine e Historia. Para introducir a nosa intervención escribimos un texto breve sobre a nosa visión do estado do mundo na actualidade (tédelo ao final da presentación) e a importancia de introducilo nas aulas de Secundaria e Bacharelato, cos filmes como ferramenta didáctica clave para a aprendizaxe deste mundo, que nós cualificamos como desigual e violento. Para ilustrar a introdución elaboramos unha presentación en viñetas e algunha outra imaxe, a maioría de Eneko, que consideramos moi suxestivas.

Open publication - Free publishing - More violento

Conflito de Darfur

O conflito nesta rexión ao oeste de Sudán iniciouse en febreiro do 2003, pero as raíces deste conflito de culturas (por unha banda a cultura árabe e polo outro, a cultura africana) teñen unha orixe. A rexión de Darfur sufriu unha seca crítica que causou a morte de preto de 95.000 persoas entre os anos 1983 e 1984. Por isto os africanos granxeiros (máis sedentarios) culparon aos árabes, quenes explotaban as áreas fértiles da rexión co pastoreo. Isto fixo que os árabes se armaran, coa axuda do goberno de Libia, para defenderse dos africanos.

Os rebeldes de etnia africana liderados pola Fronte de Liberación de Darfur(DLF), atacaron en 2003 a unha guarnición do exército sudanés, ademáis destruíron varios bombardeiros e helicópteros e mataron a 75 soldados e capturaron a 32. Despois deste ataque o goberno sudanés creo os Yanyauid. Estes eran pastores árabes da tribo Baggara recrutados para formar un exército paramilitar.

Esta acción por parte do goberno cambio o rumbo do conflito e obrigou aos rebeldes da Fronte de Liberación de Darfur (DLF) a retirarse. Durante estes combates miles de persoas foron asasinadas e millóns foron desprazadas. A crise empezou a ser tomada en serio no momento en que máis de 100.000 desprazados non-árabes cruzaron a fronteira sudanesa con Chad para refuxiarse. As milicias Yanyauid perseguían a estes refuxiados e enfrontáronse con forzas do exército de Chad. O conflito foi catalogado por observadores internacionais como unha limpeza étnica, polo feito de que os únicos pobos atacados eran africanos.

En abril do 2004, o goberno de Chad pediu un cesamento ao lume entre o goberno sudanés e as milicias rebeldes, algo que foi ignorado. En decembro do 2005 o pobo fronteirizo de Adre (Chad) foi atacado. Chad inmediatamente culpou ao goberno sudanés e declaroulle a guerra a Sudán. Inmediatamente a Unión Africana de Nacións enviou 7.000 soldados, que tiveron que ser apoiados por case 20.000 efectivos das Nacións Unidas, para, en teoría, manter a paz.

Este conflito, caracterizado de limpeza étnica, debe ser detido, xa que causou a morte de máis de 400.000 mil persoas e obrigou a centos de miles a converterse en refuxiados e fuxir a países veciños. Actualmente, nos campos de refuxiados, a xente vive en moi malas condicións e en mal ambiente porque a delincuencia aumenta e é moi difícil levar axuda debido a que en moitas ocasións atacan aos envíos de víveres.

Sámer Abdulkader Sande (4ºA)

O xenocidio de Ruanda (1994)

O chamado xenocidio de Ruanda ocorreu entre abril e maio de 1994, cando os hutus pretenderon exterminar aos seus veciños tutsi, minoritarios. Morreron entre medio e un millón de persoas, a gra maioría tutsis e hutus moderados. Considérase o terceiro xenocidio do s. XX, despois do Xenocidio Armenio durante a I Guerra Mundial e o Holocausto xudeu e xitano na II Guerra Mundial. Considéranse xenocidios os actos “cometidos coa intención de destruír, en todo ou en parte, un grupo nacional, étnico, racial ou relixioso como tal”.

Campo de refuxiados de Goma (Zaire)

O plan xenocida comezara xa en 1993, cando o goberno controlado polos hutus pretendeu realizar un censo no que todos os habitantes do país debían declarar a tribo á pertencían. Pouco despois de realizar o censo comezou a masacre de tutsis no norte do país.

Os extremistas hutus chegaron a derrubar o avión do presidente, da mesma etnia. O asasinato de Habyarimana foi a escusa para comezar a matanza. As instrucións transmitíanse por radio, animando aos escuadróns da morte (os Interahamwe, os que loitan xuntos), que estaban apoiados polo Exército.

As forzas da ONU estaban no país, pero os cascos azuis non fixeron nada para parar a masacre, limitáronse a protexer aos brancos que vivían na capital, en Kigali. O que si chegaron foron as imaxes aos fogares occidentais provocando unha forte e fugaz onda de solidariedade. Pero as grandes potencias permaneceron impasibles ante o xenocidio, incumprindo as leis internacionais, unha vergonza. Cando se decidiron a actuar xa era demasiado tarde.

Despois do xenocidio aproximadamente 700.000 persoas fuxiron de Ruanda cara a Zaire. Entre eles, soldados e membros das milicias hutus, que pretendían escapar da vinganza dos tutsis despois de que se instalara un goberno en Ruanda controlado por estes. Nos campos de refuxiados, nunhas condicións penosas, continuaron as matanzas e as violacións das mulleres nos anos seguintes, misturadas coas guerra polo control dos minerais do leste do Congo.

A pesar do aterrecedor número de mortos deses 100 días de vergonza, moitas máis persoas morreron e seguen morrendo hoxe nos campos de refuxiados como consecuencia do acontecido nos primeiros anos noventa. Calcúlase que a morte de civís na rexión dos Grandes Lagos é a maior desde a Segunda Guerra Mundial.

(...)
Si, fun a Ruanda, pero Ruanda está tamén en min. Os refuxiados repartíronse por todo o mundo, levando consigo o sangue e a cólera dos mortos abandonados.
E eu teño medo cando escoito falar no meu país de pertenza ou non pertenza. Dividir. Educar aos estranxeiros. Inventar a idea rexeitamento. Como se aprende a idea da identidade étnica? De onde xorde este medo ao Outro que conduce á violencia?
Un día a vida cotiá bórrase para dar paso ao caos. Onde se agochaba a semente do odio? Na noite da cegueira absoluta, que tería feito eu se me vira no medio da engrenaxe da masacre? Teríame resistido á traizón? Tería sido covarde ou valente? Tería matado ou teríame deixado matar?
Ruanda está en min, en ti, en nosoutros.
(...)

La sombra de Imana, de Veronique Tadjo. El Cobre 2003 (pax. 49)

Tania Caeiro

Camino a Guantánamo, Unidade Didáctica

Camiño a Guantánamo UD

'Voces robadas': “mentres siga existindo unha Anna Frank en Bosnia, Afganistán ou Iraq quererá dicir que sigue habendo guerras no mundo”

As palabras dunha das autoras, Zlata Filipovic, titulan este artigo sobre un libro realmente impresionante e necesario, neste día que, moitas veces de xeito rutineiro, adicamos à Paz. Voces robadas recolle unha selección dos diarios de nenos e rapaces que sufriron a guerra, desde a Primeira Guerra Mundial ata Iraq.

A biografía de Zlata é un exemplo das consecuencias da barbarie da que non somos capaces de saír. Máis de corenta guerras enchen o mundo de traxedias como as que relatan as vítimas neste libro. Nacida en Saraievo, o seu diario escrito durante a Guerra de Bosnia converteuse nun éxito de vendas, con tan só 13 anos. O diario salvou da guerra a ela e a súa familia. Coa axuda de Unicef puideron exiliarse en París. Ata puido estudar, pero como ela di: “cambiaría os meus estudos en Oxford e o recoñecemento internacional por ter tido unha infancia normal, con amigas e deberes nos colexios”. O seu encontro con Melanie Challenguer, escritora e autora da adaptación do diario de Anna Frank para a ópera ‘Annelies’, levounas a colaborar na creación de ‘Voces robadas’, editado en España por Ariel no 2007.

Durante tres anos recompilaron os diarios escritos por menores de 20 anos durante a Primeira Guerra Mundial, a II Guerra Mundial, Vietnam, a intifada palestina, a guerra dos Balcáns ou a de Iraq. Un dos obxectivos das autoras é que o libro se converta en materia de estudos nos colexios. Como di Zlata, colaboradora de Amnistía Internacional: “os nenos deben aprender a historia desde o punto de vista humano, non como algo teórico, só con datas, nomes de lugares e cifras de mortos”.

26 de marzo do 2003

A noite do mércores foi moito peor que a anterior. Desde as dúas ou tres da madrugada, non o sei exactamente, comezaron a escoitarse explosións que duraron ata o mediodía do xoves; todo este tempo estivemos na mesma habitación, sen saber o que estaba pasando fóra. Nun momento de calma, aínda que sabemos que a calma non é un estado permanente e que sempre precede á tormenta, saímos ao xardín a respirar un pouco de aire fresco. Os veciños dixéronnos moitas cousas. Informáronos de que a voz que ouvimos a iso da cinco ou seis da mañá era a voz dunha veciña que gritaba despois de ser alcanzada polos disparos dos francotiradores americanos. Cando a escoitamos, o meus tres irmáns querían saír para saber quen berraba, pero o Señor estábaos protexendo e non saíron. Dixéronnos que o exército norteamericano estaba ao final da nosa rúa (e a nosa casa é a derradeira da rúa) e que mataran a un dos veciños porque saíu para axudar a esa muller e saber o que nos pasara a nós. Pero os americanos non tiveron piedade porque creron que esa muller era un dos fedayeenes que andan polas rúas e calellas disfrazados con roupa negra ou de muller. Tamén nos dixeron que esa muller saíu da casa a aquela hora para pedir axuda, porque a súa casa caera enriba dela e dos seus fillos, pero os americanos disparáronlle. Logo outro home do veciñanza que tamén vive na casa de enfronte da nosa saíu para axudala e cribárono a balazos, como se fose choiva nunha noite clara. Unha bala deulle nas costas e saíulle por diante. Entón saíu á rúa un gran número de mozos da zona: a maioría deles resultaron feridos e algúns morreron. Ese día as rúas convertéronse nun lugar moi tráxico; é difícil describir esas rúas detidas na tristura, os berros e a traxedia; incluso o ceo berraba sangue ese día. É posible que despois de todo iso eu poida ser optimista ou sequera conserve a esperanza de seguir viva? A desesperación na que me atopo non é normal.

Entrada do diario de Hoda Thamir Jehad, Iraq 2003-2004, con 18-19 anos (pax. 323, 324)

Temos poder

Rosa Parks e Vivian Malone, un exemplo de dignidade

Rosa Parks foi unhas das mulleres que iniciou a loita dos descendentes dos escravos africanos para ver recoñecidos os seus dereitos como cidadáns. Cando tiña 42 anos, en 1955, negouse a ceder o seu asento, nun autobús público de Montgomery (Alabama), no profundo sur dos EE UU. O Sur que perdera a Guerra de Secesión en 1865, cando se aboliu a escravitude, pero que 100 anos despois aínda se negaba a tratar igual a brancos e negros.

Rosa era costureira de profesión, e militaba na Asociación Nacional para o Avance do Pobo de Color. Naqueles tempos os negros e negras en EE UU, pero sobre todo no sur, non podían compartir cos brancos os mesmos lugares públicos: escolas, restaurantes, salas de espera, baños públicos... Os autobuses estaban sinalados cunha liña: os brancos adiante e os negros detrás. A xente de color subía ao autobús, pagaba ao condutor, baixábase e subía de novo pola porta traseira.

O 1 de decembro de 1955 Rosa sentou nos asentos do medio, que podían usar os negros e as negras se ningún branco o solicitaba. Cando se encheu a parte dos brancos, o condutor ordenoulle, xunto a outros tres negros, que cederan o seu lugar a un mozo branco que acababa de subir. Os outros levantáronse pero ela permaneceu inmóbil.

“Mentres máis obedeciamos, peor nos trataban”, contou Parks nas súas memorias. “Aquel día estaba cansa, farta de ceder”. Pasou a noite no calabozo, acusada de perturbar a orde pública e pagou unha multa de 14 dólares. O caso transcendeu e deu pulo aos movementos polo fin da segregación.

Martin Luther King organizou unha serie de protestas contra a segregación nos autobuses, que durou 382 días. O caso Parks chegou ata o Tribunal Supremo que declarou a norma vixente nos autobuses contraria á Constitución estadounidense, que proclama iguais a todas as persoas. O goberno aboliu calquera tipo de discriminación nos lugares públicos, coa Lei que prohibía a discriminación racial de 1964.

Rosa Parks morreu no 2005, aos 92 anos, e continuou loitando toda a súa vida polos dereitos civís dos afroamericanos. Un exemplo de valentía e dignidade, que amosa como un xesto de rebeldía aparentemente pequeno de pode ter enormes consecuencias, facendo mellor a súa vida e a das persoas que a rodean.

Vivian Malone foi a primeira muller de raza negra que se matriculou na Universidade de Alabama, en 1963, en plena loita polos dereitos civís da poboación negra nos EE UU. Cando ela e outro estudante negro, James Hood, chegaron á Universidade o Gobernador do Estado de Alabama, George Wallace, impediulles a entrada e pronunciou un discurso racista. Despois de catro horas chegou a Garda Nacional e os estudantes puideron entrar.

Tivo que enfrontarse a moitas agresións racistas, pero aínda así graduouse en 1965. Foi a primeira muller de raza negra que conseguiu un título universitario en EE UU. Jones tiña que ir a clases escoltada pola policía e, cando entraba nunha aula, a maioría dos estudantes marchaba. Cando entraba nos bancos ocorría o mesmo. Tras conseguir o título de empresariais, traballou no Departamento de Xustiza na área de dereitos civís.

En 1996 Wallace pediulle perdón publicamente e no 2000 a Universidade concedeulle o Doutorado en Letras. Nunha entrevista afirmou: "síntome como unha muller privilexiada que tivo a honra de representar a todos aqueles que loitaban por causas xustas". Morreu no 2005.