mércores, 30 de marzo de 2011

Mestres vítimas do franquismo


A derradeira lección do mestre, Castelao
Os mestres da II República, tiveran ou non unha militancia política, foron os funcionarios máis reprimidos polos franquistas na Guerra Civil e na Ditadura. Entre eles atópase o mestre que dá nome ao noso Colexio: Aurelio Marcelino Rey García. Podédolo consultar no blog Memoria de Cuntis

Coa chegada da República houbo unha verdadeira revolución no Ensino. Os partidos e sindicatos de esquerda fixeron unha aposta decidida polo impulso do ensino público, considerado unha ferramenta imprescindible na transformación dunha sociedade inculta e ancorada no pasado. Desenvolvéronse programas rigorosos e progresistas de formación dos mestres, que fixeron deles unha das xeracións mellor preparadas de docentes. A escola republicana foi diversa, pero unida polo antifascismo. E os mestres pagárono moi caro.
Na Guerra Civil e na Ditadura depurouse a uns 60.000 mestres (La Depuración del Magisterio Nacional, Morente Varelo), expulsados ou sancionados. A sanción menos grave é que estiveran 18 meses sen cobrar. Na Universidade tamén houbo expulsados, sendo substituídos nos seus postos por afectos ao franquismo. Moitos outros foron fusilados, como o reflicten maxistralmente Castelao e o conto de Manuel Rivas e posterior filme A lingua das bolboretas.
Os ensinantes eran considerados responsables de terlle transmitido aos mozos as ideas republicanas e progresistas. Ademais, os fascistas pensaban que se non se acababa cos mestres republicanos, corría perigo a imposición da política nacional-católica. Había que aplicar un castigo exemplar a todos os intelectuais en xeral, que lles quitara as ganas de repetir a experiencia democrática. E conseguírono. O medo, o terror e a miseria, tamén moral, instaláronse nas escolas.
Durante a Guerra Civil, na zona controlada polos rebeldes franquistas, creáronse comisións provinciais, formadas por o director do instituto, un representante da asociación de pais (‘persona de probada moralidad católica’), un inspector e dous vogais de ‘solvencia moral y técnica’. Pedíaselles aos mestres que detallaran o que facían antes e despois do 18 de xullo, as súas simpatías políticas, a súa vida diaria e privada, e que delataran aos seus compañeiros. A súa defensa debía ir acompañada dos informes do alcalde, o cura e a guardia civil.
Algunhas das acusacións que aparecen nos expedientes provocan a risa: ‘Houbo denuncias privadas, de veciños, nas que se acusaba ao mestre de tocar o piano nun baile público, por exemplo’ (Morente). Tamén constan numerosas denuncias motivadas pola intención de colocar nas escolas a un familiar ou achegado. Nunha aldea de Lugo, o alcalde desfíxose do mestre, que non militaba na esquerda, porque no seu lugar quedaría mellor unha señorita católica, de familia decente, como Deus manda. O alcalde concluía o seu informe: ‘El hecho de que esta señora sea mi hija no es el motivo de la destitución del maestro’. Foi tal o alcance da represión que na Ditadura moitos curas e militares fixéronse cargo da educación (mala).
Pero o principal motivo de acusación era de índole relixiosa. Os mestres, moitos deles católicos, cumpriron as leis laicas da República e retiraron os crucifixos das aulas. Este foi o delito que condenou a moitos deles. Chegou a longa noite de medo e silencio, a loita diaria por sobrevivir ao terror.
Hilda Farfante, mestra, berrou na colocación dunha placa que recorda aos fusilados no cemiterio de Cangas de Narcea (Asturias) no 2001: “por ellos, por su injusta y terrible muerte, por su miedo, por su dolor, por su juventud truncada. Y por nosotros, los que nos quedamos sin ellos a merced de sus asesinos […] Y por las viudas que vivieron y murieron con la boca apretada para que no se les escapara este mismo grito nuestro”. Pois iso.


mércores, 16 de marzo de 2011

Xogando á guerra

Esta fotografía de Agustí Centelles, un dos grandes reporteiros gráficos da Guerra Civil no bando republicano, pareceume sempre unha das que mellor expresa o que é a Guerra. E non só a Guerra Civil, senón calquera. Os nenos sempre imitan aos maiores e se o que ven é morte e violencia eles reprodúcenas nos seus xogos aparentemente inocentes, mesmo nos chapuceiros uniformes e no xefe de pelotón, tan digno el. Por que os xefes nos parecen tan decentes mentres os seus subordinados fan o traballo sucio?

E non xogan ás batallas, senón aos fusilamentos, nunha extraordinaria imitación dos ‘Fusilamientos del 3 de mayo’ de Goya, que o autor soubo maxistralmente captar: a barbarie sen cara, de costas; os fusilados de fronte. Unha metáfora da cruel realidade que se vivía neses momentos en España. Noutro bando, no dos rebeldes, os nenos xogaban ao mesmo como anotou o xeneral Mola (perdón, Mula), nos seus diarios en agosto de 1936: “Me ha chocado el juego que se llevaban unos chiquillos. Dos de ellos iban con escopetas de juguete. Los demás cogían a otro prisionero y lo conducían ante los armados. Éstos le gritaban al preso: ‘!Viva España¡, ¡viva España¡’ y como el preso no contestara (el juego era no contestar), los de las escopetas apuntaban y el pelotón imitaba el fusilamiento”. Semella case unha descrición detallada da foto, aínda que os berros fosen outros.

Nenos con armas de plástico en Nayac, Iraq
Hoxe, os nenos (non as nenas), seguen a xogar á guerra en Somalia, Palestina ou Iraq, mentres os maiores alimentan esta perversa diversión coa súa incapacidade para vivir sen matarse. Mesmo recorren aos nenos para que alimenten a maquinaria bélica, como ocorre hoxe en moitas contendas, pero tamén en 1938 coa chamada ‘Quinta do biberón’ durante a Batalla do Ebro no bando republicano. Nenos de 17 anos levados a morrer e a matar na fronte. Cando deixarà de estar de moda fusilar?

Nesta foto no Madrid asediado do 36, as nenas xogan tamén a súa guerra. A pesar de que houbo moitas milicianas no bando republicano para estas nenas xogar a ser mulleres durante o conflito supuña disfrazarse de enfermeiras. Os roles de xénero manifestados con nitidez. Os machos matan, as mulleres curan. Pena que hoxe se mida a consecución da igualdade cuantificando o número de mulleres no exército. Nenas e nenas, vítimas sempre (na Guerra Civil morreron uns 400.000 nenos e nenas), pero tamén aprendices do vil oficio de matar.

mércores, 9 de marzo de 2011

Una historia popular del Imperio Americano. Una adaptación gráfica. De Howard Zinn; Mike Konopacki e Paul Buhle


Non tiven aínda a posibilidade de ler La otra historia de los Estados Unidos, o libro do historiador Howard Zinn adaptado neste cómic, pero a lectura desta magnífica síntese faime devecer por facelo canto antes. Máis alá da calidade estética desta banda deseñada o que realmente a fai imprescindible é o que nos conta. Esta é a Historia que queremos ler, que queremos aprender e ensinar. E non só dos EE UU, senón de calquera lugar. Unha Historia onde vítimas e verdugos se amosan con claridade didáctica, unha Historia que explica o presente desde o pasado e nos fai comprender como puidemos chegar ata aquí. Un pasado cheo de violencia e explotación pero tamén de conquistas socias que manteñen viva a nosa esperanza nun futuro mellor.
Zinn, falecido o ano pasado, está catalogado como un intelectual de esquerdas en EE UU. E ser de esquerdas no país de Guantánamo, e outras fazañas bélicas, é case ser un perigoso revolucionario. A min antóllaseme que, sendo ou non de esquerdas, o que manifesta ca súa obra é unha inmensa sensatez, capacidade de análise e sensibilidade social. Para proba o título da súa autobiografía Nadie es neutral en un tren en marcha.
A banda deseñada estrutúrase en distintos episodios da historia contemporánea dos EE UU, que o propio Zinn relata nunha conferencia e que se nos presentan en viñetas que teñen o acerto de non aforrar datos e documentos gráficos e textuais asombrosamente elocuentes. Da Conquista do Oeste á Guerra de Afganistán, o autor explícanos o por que, e o verdadeiro carácter moral da política estadounidense centrada na violencia como ferramenta de dominio económico e social: a guerra permanente. Unha reflexión profunda, e á vez sinxela, sobre os verdadeiros heroes, as vítimas dun sistema profundamente inxusto.
Un libro imprescindible para todos aqueles que estamos fartos da historia académica, do politicamente correcto. Magnífico, revelador, cheo de humanidade, unha xoia ao alcance de tódolos públicos, que remata así:
"...y vivir como creemos que deben vivir los seres humanos, pese a todo lo malo que nos rodea, es una VICTORIA MARABILLOSA."

martes, 8 de marzo de 2011

Khady Koita


Tiña sete anos cando a súa familia decidiu que chegara o momento: ‘Hoxe, nena, imos purificarte, para que poidas acceder á oración’, dixéronlle. Mutilárona, extirpáronlle o clítoris. Iso ocorreulle a Khady e outras moitas nenas en Senegal, en 1967.
Dúas décadas máis tarde a escena repetiuse en París. As tres primeiras fillas de Khady tamén sufriron a ablación. Non poder evitalo foi o peor momento da súa vida. Pero seguiu adiante, converténdose na presidenta da Rede Europea de Loita contra a mutilación xenital feminina.
Tiña 13 anos cando a casaron cun home que case non coñecía. Levouna a París onde tivo o seu primeiros fillo aos 17 anos. Seguiron outros catro no medio de malleiras e humillacións. Coa axuda doutras mulleres africanas conseguiu liberarse da escravitude na que vivía. Atopou un traballo e entendeu que a ablación e só unha maneira brutal que os homes teñen de controlar a sexualidade das mulleres, de mantelas baixo o seu control.
‘Todo o noso sufrimento é a causa do home, para o pracer do home. Eu non fun creada así’. A súa cuarta filla é unha moza con clítoris.