10 anos xa!

Hoxe fai dez anos que o Prestige comezou a afundirse. Ninguén sospeitou, nese momento, as consecuencias que tería. Non só a catástrofe ambiental, agravada pola incompetencia e o cinismo das autoridade, senón o impacto social. Nunca Máis foi o berro que uniu aos indignados daquela, por riba das siglas (polo menos durante moitos meses), e que rachou os muros das clases, ata converterse nun contido central nas aulas.

Foi unha puñada na rutina escolar que abriu as portas, case sempre pechadas, medorentas, dos centros de ensino, á sociedade. Despois veu o Non a Guerra en Iraq, e moitos involucrámonos a tope. Cremos nun ensino crítico, que eduque cidadáns comprometidos coa mellora da sociedade. E neses anos sentimos que esa escola activa e crítica xa non estaba tan afastada.

Hoxe boto de menos a unión nas rúas, o ambiente de protesta e ilusión que superou as miserias fratricidas da esquerda. Co que está caendo é triste pensar no ridículo comportamento das organizacións políticas e sindicais, incapaces de dar unha resposta conxunta e rotunda ás medidas de empobrecemento e reaccionarismo. Hai dez anos fomos quen.

No traballo tamén se bota de menos a participación masiva do profesorado daqueles meses. Unha vez pasada a efervescencia, moitos regresaron aos seus cuarteis, outros seguimos procurando que o noso alumnado coñeza o mundo no que vive e sexa consciente da necesidade de cambialo. O Prestige afundiu, pero segue cheo de 'hilillos' aos que combater coa razón e a humanidade.

Entre as actividades que proxectamos no Don Aurelio de Cuntis estivo o Festival do cartel. Pero son incapaz de lembrar se existiu ou se fixemos a convocatoria só como parodia. Ai! A memoria... histórica?

Catálogo de prexuízos sobre a inmigración

Catálogo de prejuicios sobre la inmigración from ODS de Sevilla on Vimeo.

Otra idea de Galicia, de Miguel-Anxo Murado

Otra idea de Galicia foi publicado pola editorial Debate no ano 2008, e agora reeditado. Este libro, como outros ensaios do autor caracterízase pola escritura limpa, a erudición e a retranca, conseguindo que a lectura sexa sempre áxil, nunca nos decepciona.

Otra idea de Galicia forma parte dunha serie de ensaios sobre as Comunidades ou territorios do Estado español cos que se pretende desmontar algúns dos mitos, dos estereotipos, que reinan no imaxinario colectivo, tanto dentro como fóra deses territorios. Todos tendemos á xeneralizar, a obviar as diferenzas e os matices, cando queremos definir e particularizar a un determinado pobo ou país. Esas xeneralizacións, sen embargo, só son útiles para debates de radio ou de taberna, e carecen de rigor intelectual. É dicir, son mentiras. É moito o que compartimos todos os galegos, pero non existe un carácter galego único. Non somos unha única árbore con moitas gallas, senón moitas árbores distintas que medran distintas e distantes nun espazo común (o mapa de Domingo Fontán), co que todos dunha ou outra maneira nos identificamos (algúns mesmo se caracterizan por desprezar a súa propia condición de galegos, o que é colmo da ignorancia).

Neste libro, Murado non escribe sobre o carácter dos galegos, el sabe ben que non existe, senón que recorre a súa ampla formación histórica para desmontar os tópicos que se teñen acuñado sobre Galicia. A Historia é a única ferramenta que pode axudarnos a comprender o presente. Unha Historia que analizada con criterio xamais é lineal, non hai un único camiño pechado que nos conduce inevitablemente ao presente (a ao futuro), senón que existen moitas corredoiras que levan a moitos camiños e eses a súa vez rematan hoxe en múltiples cruces que inician outros vías, algúns con orixes distantes. A Historia explica o presente pero non o xustifica, e así o entende o autor. Neste libro, de lectura obrigada para todos aqueles que queiran coñecer o noso pasado, non só reafirmar as ideas preconcibidas, atoparemos unha sinxela e evocadora interpretación do pasado de Galicia que nos ilustra sobre o presente.

Nunha entrevista en A Nosa Terra sobre o libro, Murado di: 'Non temos datos para saber desde cando exactamente a xente fai determinado ritual. O que si podemos deducir é que canto máis se defende a “eternidade” dunha tradición máis probábel é que esta nacera hai pouco tempo. Por exemplo, as romarías naceron logo da recatolización de Galiza, en plena Contrarreforma após o Concilio de Trento (1545-1563). En calquera caso, que as tradicións sexan inventos non significan que non sexan reais. É dicir, se unha sociedade toma por bos trazos de identidade e dálles rango de verosimilitude, ao final eses conceptos inflúen nas súas vidas e na súa autopercepción colectiva. Non hai que esquecer que cada un de nós inventa o seu pasado, reconstruímos o noso pasado, convertemos as lembranzas en mitos. Pois as nacións tamén inventan a súa infancia'.

En definitiva, un libro máis que recomendable (ogallá se publique en galego) que non pretende adoutrinarnos desmontando uns tópicos e reforzando outros, que nos fai formular máis preguntas, que non é un libro de Historia pero que nos ensina a Historia, un libro optimista que rexeita o tópico da decadencia de Galicia e que, ademais, está moi ben escrito.

Como hemos cambiado: Emigración

CÓMO HEMOS CAMBIADO. EMIGRACIÓN from glo42 on Vimeo.

Fin de século en Palestina, de Miguel Anxo Murado

Vén do antigo Caladiños... 

A pesar da súa xuventude, naceu en Lugo no 1965, Miguel Anxo Murado ten escrito xa máis de vinte libros. Aos 17 anos obtivo o premio Café Gijón de novela pola súa obra en castelán Metamorfosis Benezianas. A maioría da súa produción literaria componse de libros de relatos e de ensaio, aínda que tamén escribe poesía. Títulos seus son Mércores de cinza, Memoria de derribos e, máis recentemente, O soño da febre (premio da Crítica e da Asociación de Escritores en Lingua Galega 2007, entre outros). Sempre me gustou ler os seus artigos en La Voz de Galicia, cheos de referencias intelixentes e esclarecedoras sobre calquera aspecto da realidade, pero cando me fixen un fervente seguidor seu foi con Ruído. Relatos de guerra (Galaxia, 2005), unha serie de estarrecedores relatos ambientados na Guerra de Iugoslavia, dos que xa escribirei noutra ocasión, pero que expresan como poucas veces puiden sentir, o significado da guerra. No 2008 publicou Otra idea de Galicia (ed. Debate), onde plasma unha idea de Galica afastada dos tópicos.

Hai un ano tiven o pracer de compartir unha xornada con Miguel Anxo. Veu dar unha charla no Ciclo de Cine e Historia que organizamos os de Sinenomine. Aínda que a súa intervención no Ciclo xirou arredor da I Guerra Mundial, na longa cea posterior tivemos o privilexio de disfrutar coa súa erudición e coas súas propias experiencias en escenarios bélicos. Nesa cea contounos algunhas das historias que agora acabo de ler en Fin de século en Palestina, editado por Galaxia no 2008 (hai outra edición en castelán, na editorial Lengua de Trapo). Por este libro recibiu o premio Anxo Casal, como mellor libro do ano da Asociación de Editores Galegos.

A lectura da crónica sobre a súa estancia en Palestina entre o 1998 e o 2002 coincidiu co remate dos bombardeos israelíes sobre Gaza e coa presenza no noso colexio de Ana Expósito, colega de Miguel Anxo, que aparece citada no libro. Pasaron xa uns anos desde que o autor marchou dese lugar de guerra permanente, que non semella ter solución e, sen embargo, todo o que nos conta é unha fonte magnífica de coñecemento sobre o conflito e, aínda máis, sobre as persoas que alí viven (ou sobreviven). Semella que a violencia está conxelada no odio mutuo e que os cambios son só aparentes, circunstanciais, e o único que aprezamos desde hai xa décadas é unha maior capacidade destrutiva. Israel segue asoballando, bombardeando, e só cando aprezamos desde a nosa televisións que se está ‘pasando’ saímos a rúa. E despois, todo volve á anormalidade, menos sanguenta, pero igual de violenta, que padece a poboación palestina. Ista vida cotiá, esta capacidade que temos os humanos para resistir nas situacións máis adversas é a que nos presenta de xeito ameno, brillante e retranqueiro Miguel Anxo.

Murado chegou a Xerusalén por unha confusión da burocracia da ONU (tiña que ter ido a Mauritania) e alí permaneceu cinco anos, primeiro colaborando coa Autoridade Palestina no eido da comunicación e despois como correspondente do diario El Mundo. Foi Xefe de Comunicación da celebración de Belén 2000 que tivo como estrela a Demis Roussos (ilustrativa a visita de Aznar) e participou na organización da visita do Papa Juan Pablo II a Terra Santa, durante a etapa na que se vivíu en Palestina a ilusión da paz posterior aos Acordos de Oslo e o establecemento da frustrada Autoridade Palestina, baixo o liderado de Arafat. Co estalido da Segunda Intifada despois da provocación de Sharon visitando a explanada das mesquitas (setembro do 2000) a ONU evacúa ao seu persoal e Murado comeza a traballar como correspondente para El Mundo. Nesta segunda parte a violencia enche o libro, a ironía xa case non é posible. Bombardeos, atentados, feridos, morte, sufrimento... ata hoxe. Pero aínda así é posible a vida.

Desde esa atalaia privilexiada e cunha escritura sinxela, sen adornos, cun ton irónico pero que non chega á frialdade do cinismo, vainos presentando ese mundo cheo de violencia e de escenas que, de tan absurdas, non fan sorrir. Esta maneira de narrar, de analizar as situacións máis dramáticas, xunto coa súa amplísima formación intelectual é o que máis valoro da súa obra. Amosa unha capacidade inmensa para lembrar e relacionar acontecementos e citas, sendo capaz de non caer na pedantería. Un relato autobiográfico a través do cal imos coñecendo e comprendendo, imos sentindo tenrura polas vítimas e carraxe cara os verdugos.

“Pola tarde estaba previsto que o Papa se trasladase ao campo de refuxiados de Deheishe. Desde o punto de vista político era o momento clave de toda a visita. Esperábase que o pontífice pronunciase un discurso no que amosaría a súa solidariedade co destino dos máis de catro millóns de refuxiados palestinos, a maioría dos cales esmorecía nos tristes campos do Líbano. O termo crucial era <>. (...)

Cando cheguei a Deheishe o discurso do Papa viña de rematar, mais axiña souben o que pasara. Viola, que estivera escoitando en primeira fila, veu cara a min con bágoas nos ollos.

— Non o dixo, non o dixo.

Como oficial de prensa, cumpriría o día seguinte coa miña obriga de presentar este discurso baixo a mellor luz posible. Pero alí era imposible non sentirse doído perante aquela mostra de inhumanidade. Era evidente que os refuxiados se sentían igual porque, minutos despois de que o Santo Padre abandonase Deheishe, estouparon os disturbios. Os refuxiados lanzaron seixos aos policías e estes, no canto de cargaren, lanzábanlles á súa vez os seixos aos manifestantes. A explicación deste estraño comportamento da policía era doada: os axentes de hoxe eran os manifestantes da primeira Intifada. Kamal Husseini tiña razón: os palestinos eran un pobre pobo desafortunado. Desgraciadamente, a CNN estaba alí e gravou todo cunha calidade de vídeo extraordinaria.” (pax. 156,157)

Única, como todas as demais

23-9-2008 (do antigo Caladiños)

Despois dun longo período no que fixen honor ao nome do blogue, por fin me sacudo a preguiza e abro unha nova etapa coincidindo co comezo do curso. Un novo curso que principio con moitas ganas de facer cousas, coa ilusión de convivir con novos alumn@s e vell@s compañeir@s. Aos meus anos, que non son moitos eh!, pensei que xa entrara na desidia funcionarial que ultimamente me ameazaba.

Como mostra desa motivación renovada abro unha nova Categoría en Caladiños destinada a falar de Educación, é dicir do meu traballo. Un traballo que para min e para moitos dos meus amigos non é unha penitencia nin unha paréntese. É unha parte moi importante da nosa vida á que nos diriximos case todos os días con alegría e expectación. Unha expectación motivada pola perspectiva de aprender e ensinar.

Cos ollos abertos, con crítica e autocrítica, conseguimos aprender a ser mellores persoas compartindo ese espazo máxico, e ás veces surrealista, que é a escola, con eses rapaciñ@s que nunca medran. Eu estou seguro de que aprendo, o que non teño tan claro e se eles e elas aprenden comigo, pero quero pensar que si. Si, o esforzo e as ganas é imposible que non consigan un resultado positivo, aínda que sexa pequeno. Un resultado que temos que valorar máis polas actitudes que polos coñecementos curriculares, aínda que isto é moi difícil de calibrar. O que está claro, por exemplo, é que preferimos aprenderlles a respectar e axudar aos seus compañeir@s, que a saber a lección do libro de texto, non?

Única, como todas as demais é unha frase que collín do cómic María y yo (Editorial Astiberri), de María e Miguel Gallardo. Esa é a frase coa que define Miguel a súa filla autista, María. É dos poucos libros que me ten emocionado. O creador do extravagante macarrilla Makoki consegue, sen melindres nin sentimentalismos, que coñezamos e queiramos a súa filla, á vez que nos pon ante o espello dos nosos prexuízos.

Únicos, como todos os demais, son os nosos alumnos e alumnas e así debemos de intentar coñecel@s, entendendo, ao igual que nos contan no cómic, que todos os seus actos teñen unha razón, un sentimento. Comprendéndo@s seguro que traballamos mellor e gozamos máis da súa compañía.

Voto para as mulleres

Penique do reinado de Eduardo VII (1901-1910) no Reino Unido, do British Museum.

A Clase, de François Bégaudeau

A clase é un libro publicado por Xerais que acadou moita sona despois de que a película homónima conquerise a Palma de Ouro no Festival de Cannes 2008. O seu autor, François Bégaudeau, é un home polifacético, ademais de profesor de Lingua Francesa é xornalista deportivo, escritor, cantante e actor. El mesmo interpretou a película premiada en Cannes. Esta é a súa terceira novela, publicada en Francia no 2006 co título orixinal de Entre le murs, moito máis acaído co seu contido co pouco significante de A clase.

Cóntanos a propia experiencia de François como profesor nun instituto de Secundaria dos arrabaldes de París. A narración é crúa, descarnada. Aparentemente non sucede nada, pero alí se manifestan todos os problemas de convivencia entre os membros dunha comunidade educativa multicultural, asfixiada entre os muros que limitan o espazo do centro. Non hai acción, non hai progreso, só se nos presentan unha serie de escenas que discorren entre a aula, o patio e a sala de profesores.

Non é fácil de ler, porque estamos acostumados a novelas cun comezo, un desenvolvemento e un desenlace. Aquí non, aquí só hai pequenas historias, cun punto de vista moi persoal. O autor escribe a través dos seus propios ollos e sentimentos, nunha especie de diario sen concesións. Nada resulta divertido nin fascinante, nada nos intriga nin nos entretén. E isto é todo o que ocorre entre os muros dun colexio? Non, non só.

A pesar do pesimismo e do aburrimento 'funcionarial' que destila o libro, a min resultoume moi interesante e evocador. Lembroume moitos dos momentos que eu mesmo vivín, e vivo, no meu traballo. Púxome en alerta sobre o perigo de caer na cómoda frustración: 'con este/s alummo/s non hai nada que facer, eu non podo facer nada, a culpa é do sistema e da sociedade, dos pais'. Nunca tiven alumnos con tantas dificultades de integración e de aprendizaxe coma os de François, pero eu tamén teño pasado, ás veces, máis tempo procurando manter a orde e a atención na clase que transmitindo coñecementos. Cala! Atende! Senta! Fai as actividades! Falta de orde! son exclamacións máis habituais do que sería desexable nunha aula.

En cantas ocasións 'temos durmido mal' e agudizamos os conflitos co alumnado enfrontándonos a eles como se nos ofenderan persoalmente, esquecendo que nós somos os profesores! Cantas veces, por cansazo e/ou impotencia, recorremos aos regulamentos legais para aplicar sancións, que máis que cambiar actitudes serven só para tapar a nosa incapacidade e o noso fracaso como educadores!

A min, as escenas que me pareceron máis ilustrativas foron as da sala de profesores. Aí condénsase o fracaso, nun grupo de persoas simples, fartas de trasfegar co alumnado, sen ilusión, sen ganas nin coñecementos para mellorar o seu traballo, que só teñen en común o espazo que comparten unhas horas ao día. De que falan os profesores? Falan mal dos que eles consideran malos alumnos, da estúpida burocracia, de que non funciona a fotocopiadora, das vacacións, dos castigos... Non falan de como mellorar a convivencia e o ensino, diso a penas hai nada que dicir porque xa se renderon.

Kantara era a seguinte na lista. As opinións comezaron a correr ao longo das mesas en forma de U. -Un trimestre para nada. -Non fai nada, pero nada de nada. -Sobre todo é o comportamento. -É insoportable. -Pasa o tempo a falar seguido. (...) -Daquela que facemos? Advertímolo? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa en forma de U e o director agarrou o seu bolígrafo. -Advertencia en traballo ou en conduta? A mesa dividiuse de novo. -Traballo é o mínimo. -Si, traballo. -E conduta tamén. -Si, conduta, é o mínimo. -Traballo e conduta, xa está. O bolígrafo do director estaba suspendido riba do boletín. -Advertencia en traballo e advertencia en conduta? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa e o bolígrafo caeu sobre o boletín. -Advertencia en traballo e en conduta, anotado. Pasamos a Salimata.

Pero eses mesmos profesores son quen de organizar unha colecta e acudir a un xuízo para axudar a familia dun alumno. Porque, entre as persoas que formamos ese mundo surrealista que é un centro educativo, pasan un montón de cousas positivas, cheas de bos sentimentos, froito dunha aprendizaxe compartida. A clase é un bo libro, orixinal, que todos aqueles interesados en coñecer o que acontece detrás dos muros debería ler, pero que non conta toda a realidade. Moitos de nós erguémonos pola mañá sentíndonos uns privilexiados, contentos de poder ensinar, con gañas de aprender e mellorar e, sobre todo, capaces de botar máis dunha risa cos alumnos e cos compañeiros.