Como hemos cambiado: Emigración

CÓMO HEMOS CAMBIADO. EMIGRACIÓN from glo42 on Vimeo.

Fin de século en Palestina, de Miguel Anxo Murado

Vén do antigo Caladiños... 

A pesar da súa xuventude, naceu en Lugo no 1965, Miguel Anxo Murado ten escrito xa máis de vinte libros. Aos 17 anos obtivo o premio Café Gijón de novela pola súa obra en castelán Metamorfosis Benezianas. A maioría da súa produción literaria componse de libros de relatos e de ensaio, aínda que tamén escribe poesía. Títulos seus son Mércores de cinza, Memoria de derribos e, máis recentemente, O soño da febre (premio da Crítica e da Asociación de Escritores en Lingua Galega 2007, entre outros). Sempre me gustou ler os seus artigos en La Voz de Galicia, cheos de referencias intelixentes e esclarecedoras sobre calquera aspecto da realidade, pero cando me fixen un fervente seguidor seu foi con Ruído. Relatos de guerra (Galaxia, 2005), unha serie de estarrecedores relatos ambientados na Guerra de Iugoslavia, dos que xa escribirei noutra ocasión, pero que expresan como poucas veces puiden sentir, o significado da guerra. No 2008 publicou Otra idea de Galicia (ed. Debate), onde plasma unha idea de Galica afastada dos tópicos.

Hai un ano tiven o pracer de compartir unha xornada con Miguel Anxo. Veu dar unha charla no Ciclo de Cine e Historia que organizamos os de Sinenomine. Aínda que a súa intervención no Ciclo xirou arredor da I Guerra Mundial, na longa cea posterior tivemos o privilexio de disfrutar coa súa erudición e coas súas propias experiencias en escenarios bélicos. Nesa cea contounos algunhas das historias que agora acabo de ler en Fin de século en Palestina, editado por Galaxia no 2008 (hai outra edición en castelán, na editorial Lengua de Trapo). Por este libro recibiu o premio Anxo Casal, como mellor libro do ano da Asociación de Editores Galegos.

A lectura da crónica sobre a súa estancia en Palestina entre o 1998 e o 2002 coincidiu co remate dos bombardeos israelíes sobre Gaza e coa presenza no noso colexio de Ana Expósito, colega de Miguel Anxo, que aparece citada no libro. Pasaron xa uns anos desde que o autor marchou dese lugar de guerra permanente, que non semella ter solución e, sen embargo, todo o que nos conta é unha fonte magnífica de coñecemento sobre o conflito e, aínda máis, sobre as persoas que alí viven (ou sobreviven). Semella que a violencia está conxelada no odio mutuo e que os cambios son só aparentes, circunstanciais, e o único que aprezamos desde hai xa décadas é unha maior capacidade destrutiva. Israel segue asoballando, bombardeando, e só cando aprezamos desde a nosa televisións que se está ‘pasando’ saímos a rúa. E despois, todo volve á anormalidade, menos sanguenta, pero igual de violenta, que padece a poboación palestina. Ista vida cotiá, esta capacidade que temos os humanos para resistir nas situacións máis adversas é a que nos presenta de xeito ameno, brillante e retranqueiro Miguel Anxo.

Murado chegou a Xerusalén por unha confusión da burocracia da ONU (tiña que ter ido a Mauritania) e alí permaneceu cinco anos, primeiro colaborando coa Autoridade Palestina no eido da comunicación e despois como correspondente do diario El Mundo. Foi Xefe de Comunicación da celebración de Belén 2000 que tivo como estrela a Demis Roussos (ilustrativa a visita de Aznar) e participou na organización da visita do Papa Juan Pablo II a Terra Santa, durante a etapa na que se vivíu en Palestina a ilusión da paz posterior aos Acordos de Oslo e o establecemento da frustrada Autoridade Palestina, baixo o liderado de Arafat. Co estalido da Segunda Intifada despois da provocación de Sharon visitando a explanada das mesquitas (setembro do 2000) a ONU evacúa ao seu persoal e Murado comeza a traballar como correspondente para El Mundo. Nesta segunda parte a violencia enche o libro, a ironía xa case non é posible. Bombardeos, atentados, feridos, morte, sufrimento... ata hoxe. Pero aínda así é posible a vida.

Desde esa atalaia privilexiada e cunha escritura sinxela, sen adornos, cun ton irónico pero que non chega á frialdade do cinismo, vainos presentando ese mundo cheo de violencia e de escenas que, de tan absurdas, non fan sorrir. Esta maneira de narrar, de analizar as situacións máis dramáticas, xunto coa súa amplísima formación intelectual é o que máis valoro da súa obra. Amosa unha capacidade inmensa para lembrar e relacionar acontecementos e citas, sendo capaz de non caer na pedantería. Un relato autobiográfico a través do cal imos coñecendo e comprendendo, imos sentindo tenrura polas vítimas e carraxe cara os verdugos.

“Pola tarde estaba previsto que o Papa se trasladase ao campo de refuxiados de Deheishe. Desde o punto de vista político era o momento clave de toda a visita. Esperábase que o pontífice pronunciase un discurso no que amosaría a súa solidariedade co destino dos máis de catro millóns de refuxiados palestinos, a maioría dos cales esmorecía nos tristes campos do Líbano. O termo crucial era <>. (...)

Cando cheguei a Deheishe o discurso do Papa viña de rematar, mais axiña souben o que pasara. Viola, que estivera escoitando en primeira fila, veu cara a min con bágoas nos ollos.

— Non o dixo, non o dixo.

Como oficial de prensa, cumpriría o día seguinte coa miña obriga de presentar este discurso baixo a mellor luz posible. Pero alí era imposible non sentirse doído perante aquela mostra de inhumanidade. Era evidente que os refuxiados se sentían igual porque, minutos despois de que o Santo Padre abandonase Deheishe, estouparon os disturbios. Os refuxiados lanzaron seixos aos policías e estes, no canto de cargaren, lanzábanlles á súa vez os seixos aos manifestantes. A explicación deste estraño comportamento da policía era doada: os axentes de hoxe eran os manifestantes da primeira Intifada. Kamal Husseini tiña razón: os palestinos eran un pobre pobo desafortunado. Desgraciadamente, a CNN estaba alí e gravou todo cunha calidade de vídeo extraordinaria.” (pax. 156,157)

Única, como todas as demais

23-9-2008 (do antigo Caladiños)

Despois dun longo período no que fixen honor ao nome do blogue, por fin me sacudo a preguiza e abro unha nova etapa coincidindo co comezo do curso. Un novo curso que principio con moitas ganas de facer cousas, coa ilusión de convivir con novos alumn@s e vell@s compañeir@s. Aos meus anos, que non son moitos eh!, pensei que xa entrara na desidia funcionarial que ultimamente me ameazaba.

Como mostra desa motivación renovada abro unha nova Categoría en Caladiños destinada a falar de Educación, é dicir do meu traballo. Un traballo que para min e para moitos dos meus amigos non é unha penitencia nin unha paréntese. É unha parte moi importante da nosa vida á que nos diriximos case todos os días con alegría e expectación. Unha expectación motivada pola perspectiva de aprender e ensinar.

Cos ollos abertos, con crítica e autocrítica, conseguimos aprender a ser mellores persoas compartindo ese espazo máxico, e ás veces surrealista, que é a escola, con eses rapaciñ@s que nunca medran. Eu estou seguro de que aprendo, o que non teño tan claro e se eles e elas aprenden comigo, pero quero pensar que si. Si, o esforzo e as ganas é imposible que non consigan un resultado positivo, aínda que sexa pequeno. Un resultado que temos que valorar máis polas actitudes que polos coñecementos curriculares, aínda que isto é moi difícil de calibrar. O que está claro, por exemplo, é que preferimos aprenderlles a respectar e axudar aos seus compañeir@s, que a saber a lección do libro de texto, non?

Única, como todas as demais é unha frase que collín do cómic María y yo (Editorial Astiberri), de María e Miguel Gallardo. Esa é a frase coa que define Miguel a súa filla autista, María. É dos poucos libros que me ten emocionado. O creador do extravagante macarrilla Makoki consegue, sen melindres nin sentimentalismos, que coñezamos e queiramos a súa filla, á vez que nos pon ante o espello dos nosos prexuízos.

Únicos, como todos os demais, son os nosos alumnos e alumnas e así debemos de intentar coñecel@s, entendendo, ao igual que nos contan no cómic, que todos os seus actos teñen unha razón, un sentimento. Comprendéndo@s seguro que traballamos mellor e gozamos máis da súa compañía.

Voto para as mulleres

Penique do reinado de Eduardo VII (1901-1910) no Reino Unido, do British Museum.

A Clase, de François Bégaudeau

A clase é un libro publicado por Xerais que acadou moita sona despois de que a película homónima conquerise a Palma de Ouro no Festival de Cannes 2008. O seu autor, François Bégaudeau, é un home polifacético, ademais de profesor de Lingua Francesa é xornalista deportivo, escritor, cantante e actor. El mesmo interpretou a película premiada en Cannes. Esta é a súa terceira novela, publicada en Francia no 2006 co título orixinal de Entre le murs, moito máis acaído co seu contido co pouco significante de A clase.

Cóntanos a propia experiencia de François como profesor nun instituto de Secundaria dos arrabaldes de París. A narración é crúa, descarnada. Aparentemente non sucede nada, pero alí se manifestan todos os problemas de convivencia entre os membros dunha comunidade educativa multicultural, asfixiada entre os muros que limitan o espazo do centro. Non hai acción, non hai progreso, só se nos presentan unha serie de escenas que discorren entre a aula, o patio e a sala de profesores.

Non é fácil de ler, porque estamos acostumados a novelas cun comezo, un desenvolvemento e un desenlace. Aquí non, aquí só hai pequenas historias, cun punto de vista moi persoal. O autor escribe a través dos seus propios ollos e sentimentos, nunha especie de diario sen concesións. Nada resulta divertido nin fascinante, nada nos intriga nin nos entretén. E isto é todo o que ocorre entre os muros dun colexio? Non, non só.

A pesar do pesimismo e do aburrimento 'funcionarial' que destila o libro, a min resultoume moi interesante e evocador. Lembroume moitos dos momentos que eu mesmo vivín, e vivo, no meu traballo. Púxome en alerta sobre o perigo de caer na cómoda frustración: 'con este/s alummo/s non hai nada que facer, eu non podo facer nada, a culpa é do sistema e da sociedade, dos pais'. Nunca tiven alumnos con tantas dificultades de integración e de aprendizaxe coma os de François, pero eu tamén teño pasado, ás veces, máis tempo procurando manter a orde e a atención na clase que transmitindo coñecementos. Cala! Atende! Senta! Fai as actividades! Falta de orde! son exclamacións máis habituais do que sería desexable nunha aula.

En cantas ocasións 'temos durmido mal' e agudizamos os conflitos co alumnado enfrontándonos a eles como se nos ofenderan persoalmente, esquecendo que nós somos os profesores! Cantas veces, por cansazo e/ou impotencia, recorremos aos regulamentos legais para aplicar sancións, que máis que cambiar actitudes serven só para tapar a nosa incapacidade e o noso fracaso como educadores!

A min, as escenas que me pareceron máis ilustrativas foron as da sala de profesores. Aí condénsase o fracaso, nun grupo de persoas simples, fartas de trasfegar co alumnado, sen ilusión, sen ganas nin coñecementos para mellorar o seu traballo, que só teñen en común o espazo que comparten unhas horas ao día. De que falan os profesores? Falan mal dos que eles consideran malos alumnos, da estúpida burocracia, de que non funciona a fotocopiadora, das vacacións, dos castigos... Non falan de como mellorar a convivencia e o ensino, diso a penas hai nada que dicir porque xa se renderon.

Kantara era a seguinte na lista. As opinións comezaron a correr ao longo das mesas en forma de U. -Un trimestre para nada. -Non fai nada, pero nada de nada. -Sobre todo é o comportamento. -É insoportable. -Pasa o tempo a falar seguido. (...) -Daquela que facemos? Advertímolo? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa en forma de U e o director agarrou o seu bolígrafo. -Advertencia en traballo ou en conduta? A mesa dividiuse de novo. -Traballo é o mínimo. -Si, traballo. -E conduta tamén. -Si, conduta, é o mínimo. -Traballo e conduta, xa está. O bolígrafo do director estaba suspendido riba do boletín. -Advertencia en traballo e advertencia en conduta? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa e o bolígrafo caeu sobre o boletín. -Advertencia en traballo e en conduta, anotado. Pasamos a Salimata.

Pero eses mesmos profesores son quen de organizar unha colecta e acudir a un xuízo para axudar a familia dun alumno. Porque, entre as persoas que formamos ese mundo surrealista que é un centro educativo, pasan un montón de cousas positivas, cheas de bos sentimentos, froito dunha aprendizaxe compartida. A clase é un bo libro, orixinal, que todos aqueles interesados en coñecer o que acontece detrás dos muros debería ler, pero que non conta toda a realidade. Moitos de nós erguémonos pola mañá sentíndonos uns privilexiados, contentos de poder ensinar, con gañas de aprender e mellorar e, sobre todo, capaces de botar máis dunha risa cos alumnos e cos compañeiros.

GERDA TARO: OUTRA MULLER NA SOMBRA

Gerda Taro, Robert Capa 1937

Gerda Taro naceu en Stuttgart en 1910, co nome de Gerta Pohorylle, de familia xudía. O triunfo do nazismo nas eleccións de 1933 provocou a súa fuxida de Alemaña, refuxiándose en París, onde se integrou en ambientes intelectuais de esquerdas. No ano 1934 coñeceu a André Friedman — máis adiante Robert Capa—, iniciando unha relación persoal e profesional. En 1936 decidiron cambiar os seus nomes.

A parella adícouse á fotografía. En agosto de 1936 viaxaron a Barcelona, pouco despois do levantamento militar, e cubriron a Guerra Civil fotografando os mesmas situacións e lugares. Durante moito tempo as fotos dos dous se publicaron e venderon baixo a sinatura común de ‘Capa’. A partir de 1937 fixo reportaxes pola súa conta e o sinatura pasou a ser ‘Capa & Taro’, ata chegar a ser só ‘Taro’.

Fotografou os cambios que se produciron na sociedade barcelonesa durante a guerra, os milicianos, os nenos xogando entre as barricadas, as milicianas adestrándose na praia (foto de abaixo); os campesiños preto da fronte de Aragón; a fuxida da poboación no sur; o asedio de Madrid e a vida nas trincheiras; a batalla de Guadalajara (na foto da dereita); as vítimas da guerra nun hospital de Valencia e os orfos de Madrid; e os combates na ofensiva de Brunete onde atopou a morte aos 27 anos o 1 de agosto de 1937.

A súa carreira como fotógrafa só durou un ano e quedou ensombrecida pola figura da súa parella persoal e profesional: o gran reporteiro Robert Capa. O feito de fose unha muller atractiva (en todas partes de resaltaba que era unha “pequena e fermosa muller”) e as circunstancias da súa morte (a primeira reporteira morta en primeira liña de fogo) contribuíron a resaltas o anecdótico fronte ao valor da súa obra. Despois da II Guerra Mundial moitas das súas fotos foron atribuídas a Capa, ou esquecidas.

As súas fotos foron cada vez máis arriscadas, ‘desde dentro, como dicía Capa. O perigo que corría debíase ao desexo de reporteira de conseguir as mellores e máis ousadas imaxes, pero tamén era a mostra da súa militancia antifascista, sentindo a loita da República como propia. As súas fotos son un manifesto, unha toma de posición. Como di o autor da súa biografía titulada La sombra de una fotógrafa, François Maspero “...todo nela é política. A súa vida, o seu comportamento, as súas fotos. Política no sentido máis amplo e máis xusto, que é sentirse concernida polo seu tempo. De vivirse como suxeito e non só como obxecto. Suxeito da Historia e suxeito da súa propia historia”.

A súa figura é un exemplo de como a historia das mulleres ten sido ocultada. O único que importaba de Gera era que vivira e traballara cun home famoso, o seu atractivo físico e a traxedia da súa morte.