domingo, 21 de outubro de 2012

Única, como todas as demais


23-9-2008 (do antigo Caladiños)
Despois dun longo período no que fixen honor ao nome do blogue, por fin me sacudo a preguiza e abro unha nova etapa coincidindo co comezo do curso. Un novo curso que principio con moitas ganas de facer cousas, coa ilusión de convivir con novos alumn@s e vell@s compañeir@s. Aos meus anos, que non son moitos eh!, pensei que xa entrara na desidia funcionarial que ultimamente me ameazaba.
Como mostra desa motivación renovada abro unha nova Categoría en Caladiños destinada a falar de Educación, é dicir do meu traballo. Un traballo que para min e para moitos dos meus amigos non é unha penitencia nin unha paréntese. É unha parte moi importante da nosa vida á que nos diriximos case todos os días con alegría e expectación. Unha expectación motivada pola perspectiva de aprender e ensinar.
Cos ollos abertos, con crítica e autocrítica, conseguimos aprender a ser mellores persoas compartindo ese espazo máxico, e ás veces surrealista, que é a escola, con eses rapaciñ@s que nunca medran. Eu estou seguro de que aprendo, o que non teño tan claro e se eles e elas aprenden comigo, pero quero pensar que si. Si, o esforzo e as ganas é imposible que non consigan un resultado positivo, aínda que sexa pequeno. Un resultado que temos que valorar máis polas actitudes que polos coñecementos curriculares, aínda que isto é moi difícil de calibrar. O que está claro, por exemplo, é que preferimos aprenderlles a respectar e axudar aos seus compañeir@s, que a saber a lección do libro de texto, non?
Única, como todas as demais é unha frase que collín do cómic María y yo (Editorial Astiberri), de María e Miguel Gallardo. Esa é a frase coa que define Miguel a súa filla autista, María. É dos poucos libros que me ten emocionado. O creador do extravagante macarrilla Makoki consegue, sen melindres nin sentimentalismos, que coñezamos e queiramos a súa filla, á vez que nos pon ante o espello dos nosos prexuízos.
Únicos, como todos os demais, son os nosos alumnos e alumnas e así debemos de intentar coñecel@s, entendendo, ao igual que nos contan no cómic, que todos os seus actos teñen unha razón, un sentimento. Comprendéndo@s seguro que traballamos mellor e gozamos máis da súa compañía.

venres, 19 de outubro de 2012

xoves, 18 de outubro de 2012

A Clase, de François Bégaudeau

A clase é un libro publicado por Xerais que acadou moita sona despois de que a película homónima conquerise a Palma de Ouro no Festival de Cannes 2008. O seu autor, François Bégaudeau, é un home polifacético, ademais de profesor de Lingua Francesa é xornalista deportivo, escritor, cantante e actor. El mesmo interpretou a película premiada en Cannes. Esta é a súa terceira novela, publicada en Francia no 2006 co título orixinal de Entre le murs, moito máis acaído co seu contido co pouco significante de A clase.
Cóntanos a propia experiencia de François como profesor nun instituto de Secundaria dos arrabaldes de París. A narración é crúa, descarnada. Aparentemente non sucede nada, pero alí se manifestan todos os problemas de convivencia entre os membros dunha comunidade educativa multicultural, asfixiada entre os muros que limitan o espazo do centro. Non hai acción, non hai progreso, só se nos presentan unha serie de escenas que discorren entre a aula, o patio e a sala de profesores.
Non é fácil de ler, porque estamos acostumados a novelas cun comezo, un desenvolvemento e un desenlace. Aquí non, aquí só hai pequenas historias, cun punto de vista moi persoal. O autor escribe a través dos seus propios ollos e sentimentos, nunha especie de diario sen concesións. Nada resulta divertido nin fascinante, nada nos intriga nin nos entretén. E isto é todo o que ocorre entre os muros dun colexio? Non, non só.
A pesar do pesimismo e do aburrimento 'funcionarial' que destila o libro, a min resultoume moi interesante e evocador. Lembroume moitos dos momentos que eu mesmo vivín, e vivo, no meu traballo. Púxome en alerta sobre o perigo de caer na cómoda frustración: 'con este/s alummo/s non hai nada que facer, eu non podo facer nada, a culpa é do sistema e da sociedade, dos pais'. Nunca tiven alumnos con tantas dificultades de integración e de aprendizaxe coma os de François, pero eu tamén teño pasado, ás veces, máis tempo procurando manter a orde e a atención na clase que transmitindo coñecementos. Cala! Atende! Senta! Fai as actividades! Falta de orde! son exclamacións máis habituais do que sería desexable nunha aula.
En cantas ocasións 'temos durmido mal' e agudizamos os conflitos co alumnado enfrontándonos a eles como se nos ofenderan persoalmente, esquecendo que nós somos os profesores! Cantas veces, por cansazo e/ou impotencia, recorremos aos regulamentos legais para aplicar sancións, que máis que cambiar actitudes serven só para tapar a nosa incapacidade e o noso fracaso como educadores!
A min, as escenas que me pareceron máis ilustrativas foron as da sala de profesores. Aí condénsase o fracaso, nun grupo de persoas simples, fartas de trasfegar co alumnado, sen ilusión, sen ganas nin coñecementos para mellorar o seu traballo, que só teñen en común o espazo que comparten unhas horas ao día. De que falan os profesores? Falan mal dos que eles consideran malos alumnos, da estúpida burocracia, de que non funciona a fotocopiadora, das vacacións, dos castigos... Non falan de como mellorar a convivencia e o ensino, diso a penas hai nada que dicir porque xa se renderon.
Kantara era a seguinte na lista. As opinións comezaron a correr ao longo das mesas en forma de U. -Un trimestre para nada. -Non fai nada, pero nada de nada. -Sobre todo é o comportamento. -É insoportable. -Pasa o tempo a falar seguido. (...) -Daquela que facemos? Advertímolo? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa en forma de U e o director agarrou o seu bolígrafo. -Advertencia en traballo ou en conduta? A mesa dividiuse de novo. -Traballo é o mínimo. -Si, traballo. -E conduta tamén. -Si, conduta, é o mínimo. -Traballo e conduta, xa está. O bolígrafo do director estaba suspendido riba do boletín. -Advertencia en traballo e advertencia en conduta? Unha aprobación colexiada percorreu a mesa e o bolígrafo caeu sobre o boletín. -Advertencia en traballo e en conduta, anotado. Pasamos a Salimata.
Pero eses mesmos profesores son quen de organizar unha colecta e acudir a un xuízo para axudar a familia dun alumno. Porque, entre as persoas que formamos ese mundo surrealista que é un centro educativo, pasan un montón de cousas positivas, cheas de bos sentimentos, froito dunha aprendizaxe compartida. A clase é un bo libro, orixinal, que todos aqueles interesados en coñecer o que acontece detrás dos muros debería ler, pero que non conta toda a realidade. Moitos de nós erguémonos pola mañá sentíndonos uns privilexiados, contentos de poder ensinar, con gañas de aprender e mellorar e, sobre todo, capaces de botar máis dunha risa cos alumnos e cos compañeiros.

xoves, 11 de outubro de 2012

GERDA TARO: OUTRA MULLER NA SOMBRA


Gerda Taro, Robert Capa 1937
Gerda Taro naceu en Stuttgart en 1910, co nome de Gerta Pohorylle, de familia xudía. O triunfo do nazismo nas eleccións de 1933 provocou a súa fuxida de Alemaña, refuxiándose en París, onde se integrou en ambientes intelectuais de esquerdas. No ano 1934 coñeceu a André Friedman — máis adiante Robert Capa—, iniciando unha relación persoal e profesional. En 1936 decidiron cambiar os seus nomes.
A parella adícouse á fotografía. En agosto de 1936 viaxaron a Barcelona, pouco despois do levantamento militar, e cubriron a Guerra Civil fotografando os mesmas situacións e lugares. Durante moito tempo as fotos dos dous se publicaron e venderon baixo a sinatura común de ‘Capa’. A partir de 1937 fixo reportaxes pola súa conta e o sinatura pasou a ser ‘Capa & Taro’, ata chegar a ser só ‘Taro’.
Fotografou os cambios que se produciron na sociedade barcelonesa durante a guerra, os milicianos, os nenos xogando entre as barricadas, as milicianas adestrándose na praia (foto de abaixo); os campesiños preto da fronte de Aragón; a fuxida da poboación no sur; o asedio de Madrid e a vida nas trincheiras; a batalla de Guadalajara (na foto da dereita); as vítimas da guerra nun hospital de Valencia e os orfos de Madrid; e os combates na ofensiva de Brunete onde atopou a morte aos 27 anos o 1 de agosto de 1937.
A súa carreira como fotógrafa só durou un ano e quedou ensombrecida pola figura da súa parella persoal e profesional: o gran reporteiro Robert Capa. O feito de fose unha muller atractiva (en todas partes de resaltaba que era unha “pequena e fermosa muller”) e as circunstancias da súa morte (a primeira reporteira morta en primeira liña de fogo) contribuíron a resaltas o anecdótico fronte ao valor da súa obra. Despois da II Guerra Mundial moitas das súas fotos foron atribuídas a Capa, ou esquecidas.
As súas fotos foron cada vez máis arriscadas, ‘desde dentro, como dicía Capa. O perigo que corría debíase ao desexo de reporteira de conseguir as mellores e máis ousadas imaxes, pero tamén era a mostra da súa militancia antifascista, sentindo a loita da República como propia. As súas fotos son un manifesto, unha toma de posición. Como di o autor da súa biografía titulada La sombra de una fotógrafa, François Maspero “...todo nela é política. A súa vida, o seu comportamento, as súas fotos. Política no sentido máis amplo e máis xusto, que é sentirse concernida polo seu tempo. De vivirse como suxeito e non só como obxecto. Suxeito da Historia e suxeito da súa propia historia”.
A súa figura é un exemplo de como a historia das mulleres ten sido ocultada. O único que importaba de Gera era que vivira e traballara cun home famoso, o seu atractivo físico e a traxedia da súa morte.

mércores, 3 de outubro de 2012

Los experimentos con champagne del ministro Wert


Por lo visto ya han empezado a graduarse los que piensan en inglés que tanto entusiasmaron como proyecto a E. Aguirre y a T. Gómez. Joe, que nivel...See you.
En mi colegio, los que suspendían siempre afirmaban que iban a estudiar informática, “para el día de mañana”. Cuando empecé a utilizar ordenadores me di cuenta de que el día de mañana ya había llegado, es hoy, demasiado tarde, porque ya estábamos en manos de aquellos tipos que no habían podido aprobar lengua ni latín. Tampoco soy partidario a ultranza de la enseñanza bilingüe, que siempre me recuerda lo que se solía decir de Salvador de Madariaga: “Ah, sí, Madariaga, ese tipo que es tonto en cinco idiomas”.
El problema de la enseñanza es cómo preparar hoy a los chavales para la realidad de un mañana que no sabemos cómo será. Frente a un tablero de ajedrez, en muchas ocasiones, hago movimientos que no tienen una finalidad específica: sólo coloco las piezas donde creo que me serán útiles cuando la partida se encuentre en una posición que, en el momento de mover, todavía no soy capaz de anticipar (y mucho menos calcular). Me guío entonces por principios generales, salvo que sea víctima (no siempre tan inocente) de la inspiración. Principios generales: hay que acercar al centro los caballos; los alfiles, en las diagonales más largas; esa torre, a la columna que se ha quedado abierta. Inspiración: un sacrificio salvador, las grandes ideas, esas jugadas visionarias sin más fundamento que una intuición. Lo más frecuente es que, cuando sucumbo a la inspiración, pierda la partida.
El problema del bachillerato es muy semejante. Hay que aprender algo, confiando en que nos será útil en una situación que aún no tenemos ni idea de cuál va a ser. Actuamos de la misma forma. Con principios generales: hay que saber leer y escribir, matemáticas, geografía, historia y algo de ciencias naturales. Inspiración: que estudien pretecnología, esperanto, el código morse o educación para la ciudadanía. Como en el tablero, el recurso a la inspiración suele llevar a que nos den mate.
Cuanto menos claros tengamos los principios generales, más tendremos que improvisar y entregarnos maniatados a la inspiración. Antonio Machado nos contaba que Juan de Mairena se quejaba de no hubiera un buen manual de literatura, porque nadie había sido capaz de escribirlo: “La verdad es que nos faltan ideas generales sobre nuestra literatura.  Si las tuviéramos tendríamos también buenos manuales y podríamos, además, prescindir de ellos. No sé si habrá usted comprendido… Probablemente no”.
Ahora mismo debe de haber muchas familias en las que ninguno de sus miembros haya estudiado el mismo bachillerato. Con siete reformas educativas sólo desde la II Restauración borbónica, podrían ser hasta familias numerosas con premios de natalidad. Siete, repito. Cuando murió Franco estaba vigente la Ley General de Educación, la de la EGB y el BUP que  sufrimos los de mi edad. Desde entonces se nos han ido ocurriendo siete sucesivas inspiraciones: la LOECE (1980), LODE (1985), LOGSE (1990), LOPEG (1995), LOCE (2002), LOE (2006) y ahora este otro séptimo cielo que quiere desplomar sobre nuestras cabezas el insufrible e inverosímil ministro Wert. Salta a la vista que no disponemos de principios generales. Por eso ni siquiera podemos hacer un bachillerato razonable, del que podamos olvidarnos a gusto, porque, como suele decirse: la cultura es lo que queda cuando se ha olvidado todo lo que habíamos estudiado.
En mi opinión (ya que usted no me la ha pedido), tantas ocurrencias inspiradas y tan pocos principios generales son la causa principal de que hayamos perdido la partida del bachillerato. A los ministros con una severa (y tal vez dolorosa) inflamación del ego, como Wert, sólo se les debería permitir juguetear con leyes que no atacaran al núcleo mismo de la sociedad, como la enseñanza. Que pasen a la historia y se les cure el escozor reformando, qué sé yo, unos cuantos reglamentos consulares, algo que, si se rompe, no se lleve por delante el derecho a la educación y la igualdad de oportunidades. Como le dijo D’Ors al camarero que intentó abrir de forma “creativa” una botella de champagne: “Los experimentos, con gaseosa, joven”.
Si me pregunta cuáles creo que son esos principios generales que nos libran de caer en la tentación de las ocurrencias inspiradas, le diré que no pienso que sean ningún secreto: en el bachillerato se aprende a leer y a escribir (o sea, se adquiere la capacidad de aprender todo lo demás) y se acumula un fondo de armario muy general que incluye matemáticas, lengua, historia, geografía, ciencias naturales  y cuatro cosas más (o sea, se adquiere la capacidad de estudiar en serio). Así, cuando llegue el famoso día de mañana, las piezas estarán bien colocadas y nos permitirán ganar la partida (y hasta aprender inglés o informática, por qué no, si a uno le da por ahí).
Este el problema principal, pero la enseñanza tiene otros dos problemas gravísimos. Uno es el pretendido derecho a la libertad de elección de centro. La enseñanza obligatoria sólo puede ser pública, igual para todos. El derecho que hay que proteger y prevalece siempre es la igualdad de oportunidades, no el de llevar al niño al Pilar para que comparta pupitre con futuros presidentes o consejeros delegados (que algo le caerá luego, como a Villalonga).  El otro es la islamización de la enseñanza en nuestro país: la “sharia” escolar. Igual que las leyes no pueden emanar del Corán o la Biblia, en la enseñanza no pintan nada las sotanas. Con principios generales razonables, más la prohibición de la enseñanza privada y de la enseñanza religiosa (y de la religión), tendríamos el mejor bachillerato concebible.